Zgodnie z zasadą autonomii sądowej Wspólnoty, wszystkie spory wynikające z pr. europejskiego mogą być dochodzone wyłącznie przed Trybunałem Sprawiedliwości. Art. 292 TWE stanowi, że państwa członkowskie zobowiązują się nie poddawać sporów dotyczących wykładni lub stosowania Traktatu procedurze rozstrzygania sporów innej niż w nim przewidziana. Zapewnia to wspomnianą jednolitość stosowania pr..
Trybunał Sprawiedliwości (dalej zwany ETS) jest organem sądowym Wspólnot. Pełni on funkcje sądu międzynarodowego (ponieważ rozstrzyga spory pomiędzy państwami członkowskimi), sądu konstytucyjnego (rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy organami Wspólnot, zwłaszcza zapewnia realizację zas. równowagi instytucjonalnej, i decyduje o zgodności pr. wtórnego z prawem pierwotnym), sądu administracyjnego (kontroluje formalną ważność aktów pr. wspólnotowego) oraz sądu apelacyjnego (w sprawach odwołań od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji). Oprócz tego ETS może działać jako sąd arbitrażowy, na mocy kompromisu zawartego przez zainteresowane państwa. Trybunał składa się z 25 sędziów, po jednym z każdego państwa członkowskiego, oraz z 8 rzeczników generalnych, pełniących funkcje formalnie pomocnicze (choć bardzo ważne) przy przygotowaniu orzeczenia. Sędziowie wybierani są na 6 lat z możliwością ponownego wyboru; co 3 lata wymienia się połowę składu Trybunału. Muszą oni posiadać kwalifikacje pozwalające do zasiadania w najwyższych organach sądowniczych swoich państw i być uznanymi ekspertami w poszczególnych dziedzinach pr.
Po wejściu w życie Traktatu z Nicei zasadą stało się rozstrzyganie spraw w składzie tzw. wielkiej izby (13 sędziów) lub izbach złożonych z 3 lub 5 sędziów; w najważniejszych sprawach Trybunał podejmuje decyzje w pełnym składzie.
W 1988 roku, w celu odciążenia Trybunału, decyzją Rady powołano Sąd Pierwszej Instancji, który działał przy Trybunale. Składał się on z 15 sędziów powoływanych na okres 6 lat, z możliwością ponownego mianowania. Na mocy Traktatu z Nicei podniesiono rangę Sądu Pierwszej Instancji, który uzyskał status samodzielnej instytucji wspólnotowej. W jego skład wchodzi po jednym sędzi z każdego państwa członkowskiego. Rozszerzono zakres jurysdykcji SPI, przyznano mu także możliwość, jeśli TS podejmie taką decyzję, rozstrzygania w ograniczonym zakresie w sprawie pytań prejudycjalnych.
Dzięki zmianom wprowadzonym przez Traktat z Nicei (art. 225a TWE), Rada 2 listopada 2004 podjęła decyzję o utworzeniu Sądu do spraw Służby Publicznej, a 22 lipca 2005 mianowała 7 sędziów tego sądu. Do jego zadań należy rozstrzyganie sporów z dziedziny służby publicznej UE.
Zas. postępowania przed Trybunałem:
Sposób pracy Trybunału wyznaczają cztery główne czynniki. Po pierwsze, procedury określone w TWE, Statucie ETS oraz Regulaminie; po drugie, szczególne typy postępowania, a zwłaszcza pytania prejudycjalne z art. 234 TWE; po trzecie, reżim językowy Trybunału, wymagający na co dzień pracy w 11 językach; po czwarte wreszcie fakt, iż sędziowie, rzecznicy generalni oraz inni pracownicy merytoryczni wywodzą się z różnych kultur i tradycji prawnej.
Procedury przed ETS cechują trzy elementy: kontradyktoryjność, uprzywilejowanie formy pisemnej (procedura ustna ogranicza się do wyjaśnienia punktów spornych procedury pisemnej) oraz inkwizycyjność (świadkowie są świadkami sądu, a nie stron; pytania zadają im sędziowie i rzecznik generalny). Generalnie postępowanie przebiega w dwóch fazach: pisemnej (polegającej na analizie memoriałów stron i dokumentów) i ustnej (rozprawie).
Orzeczenie Trybunału ma charakter ostateczny. Rewizja możliwa jest tylko wtedy, gdy spełnione są jednocześnie trzy warunki: absolutny brak wiedzy sądu lub stron o fakcie zaistniałym przed wydaniem wyroku, który miał dla rozstrzygnięcia zasadnicze znaczenie. Rewizja możliwa jest w okresie 10 lat od wydania orzeczenia, przy czym wniosek o nią może być skierowany w terminie 3 miesięcy od ujawnienia dodatkowych okoliczności.
Procedury przed Trybunałem:
Postępowanie z art. 226 i 227 TWE wszczyna się najczęściej wtedy, gdy jakieś państwo członkowskie nie implementuje dyrektyw w przewidzianym terminie (brak pozytywnego działania) albo też w inny sposób uporczywie narusza przepisy wspólnotowe (zwłaszcza powodując szkodę na niekorzyść podmiotów indywidualnych). Nie jest jedynym środkiem pozostającym do dyspozycji Komisji - niekiedy zamiast wszcząć formalne postępowanie, woli ona wytknąć państwom członkowskim naruszenia pr. w corocznych sprawozdaniach z przestrzegania pr. wspólnotowego (ma to miejsce zwłaszcza w dziedzinach wrażliwych politycznie). Jak dotąd, tylko w czterech przypadkach postępowanie o niewywiązanie się państwa ze zobowiązań zostało wszczęte na wniosek innego państwa członkowskiego. Zazwyczaj poszczególne państwa wolą zwrócić Komisji uwagę na fakt naruszenia pr.; dalsze postępowanie prowadzi już sama Komisja.
Pierwszym stadium postępowania jest nieformalne zwrócenie przez Komisję uwagi państwu członkowskiemu. Gdy państwo nadal działa niezgodnie z prawem wspólnotowym, Komisja zwraca się do państwa z oficjalnym wezwaniem o zaprzestanie naruszeń. Jeżeli państwo nadal nie wypełnia swych zobowiązań, Komisja może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości. Postępowanie z art. 226 wszczynane jest w związku z nieimplementowaniem przez państwa członkowskie dyrektyw; najczęściej pozywane są Francja, Włochy, Belgia i Grecja, najrzadziej - Wielka Brytania, a w ostatnim okresie również Dania.
Procedura określona w art. 230 TWE ma na celu ochronę przed skutkami niezgodnych z prawem aktów prawnych wydawanych przez instytucje Wspólnoty. Kontroli w tym trybie podlegają wszystkie wiążące akty wspólnotowe. Pojęcie to jest interpretowane ekstensywnie; przykładowo w cytowanej wyżej sprawie ERTA Trybunał uznał, że instrukcja negocjacyjna w sprawie umowy międzynarodowej była wiążąca dla państw członkowskich i tym samym podlegała jego kognicji; również nieformalny komunikat Komisji w sprawie uchylenia pewnych rodzajów karteli został uznany za decyzję i w tym trybie poddany kontroli sądowej. Nie podlegają kontroli natomiast opinie oraz wszelkie akty o charakterze wewnętrznym (notatki, okólniki, instrukcje). W przypadku trudności z rozróżnieniem charakteru danego aktu, Trybunał bada go szczegółowo.
Skarga z art. 230 może być wniesiona przez Radę i Komisję, a także państwa członkowskie. Traktat Nicejski dopisał do tej listy Parlament Europejski. Podmioty te mogą wszcząć postępowanie o unieważnienie każdego aktu wspólnotowego. Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy, na tych samych warunkach w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy i EBC w celu ochrony ich prerogatyw. Z kolei jednostki mogą wystąpić o unieważnienie tych aktów prawnych, które są do nich skierowane (w praktyce - decyzji), a także tych aktów, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie.Orzeczenie Trybunału unieważnia dany akt w całości lub w części, jeżeli jest on podzielny. Jest ono skuteczne w zasadzie z mocą ex tunc (tj. od wydania aktu), aczkolwiek ETS może wskazać te skutki aktu, które pozostaną w mocy po jego uchyleniu. Zas. ta dotyczy zwłaszcza sytuacji, w których nieważność ex tunc pociągnęłaby za sobą znaczące skutki finansowe dla Wspólnoty lub państw członkowskich.
Postępowanie w trybie art. 232 TWE mogą wszczynać wszystkie instytucje wspólnotowe, w tym Parlament i Europejski Bank Centralny. Natomiast jednostkom uprawnienie takie przysługuje wyłącznie wtedy, gdy dany akt - skierowany bezpośrednio do nich – miał być wiążący, a wydanie go przez instytucję Wspólnoty było jej obowiązkiem, a nie kompetencją dyskrecjonalną. Celem postępowania jest stwierdzenie nielegalności zaniechania i w konsekwencji zmuszenie organu do działania.
Procedura ta jest dwustopniowa. W pierwszym stadium powód musi stwierdzić zaniechanie i wezwać właściwy organ do działania. W drugim stadium, w razie dalszego zaniechania działania można wnieść skargę do ETS. ETS bada, czy dla wywiązania się z obowiązku wymagane są rzeczywiście określone środki, a następnie czy dany organ rzeczywiście jest uprawniony do podjęcia działania. W przypadku odpowiedzi pozytywnych na oba pytania Trybunał wydaje orzeczenie wzywające do działania. Nie wyklucza to dalszego postępowania odszkodowawczego.
Według tej procedury, roszczenia odszkodowawcze z tytułu szkód poniesionych przez jednostki w wyniku działań Wspólnoty lub jej funkcjonariuszy są dochodzone według ogólnych zasad pr. wspólnego dla wszystkich państw członkowskich. Traktaty założycielskie nie określają bliżej procedury, pozostawiając ją Trybunałowi.
Postępowanie odszkodowawcze wszczyna się zawsze przeciwko określonej instytucji. Warunkiem odpowiedzialności Wspólnoty jest nielegalność działania. Odpowiedzialność taka jest możliwa tylko w przypadkach naruszenia przez instytucję normy pr. pierwotnego o fundamentalnym znaczeniu dla ochrony praw jednostek. Ostatnim warunkiem odpowiedzialności Wspólnoty jest związek przyczynowy między szkodą i naruszeniem pr. przez instytucję Wspólnoty.
Ze względu na szczególne znaczenie tego postępowania dla jednolitości systemu prawnego Wspólnoty, procedura prejudycjalna została omówiona poniżej, w części dotyczącej zasad funkcjonowania pr. wspólnotowego.
Linki sponsorowane
KANCELARIA PRAWNA tel. (061) 86-888-48 |
